به گزارش صبح توس، اواخر اردیبهشت‌ماه سال جاری بود که بیش از چهار هزار نفر از اعضای هیأت‌علمی دانشگاه‌ها و مؤسسات در نامه‌ای خطاب به حسن روحانی، نسبت به افت علمی کشور در طول سال‌های اخیر و کم‌توجهی به این عرصه مهم و بنیادین تأکید کردند. این نامه موضوعاتی نظیر «فعالیت علمی، پژوهشی، فناوری، نوآوری و توسعه فعالیت‌های شرکت‌های دانش‌بنیان در چارچوب اقتصاد مقاومتی برای شکوفایی و اقتدار ملی با تکیه بر ظرفیت‌های دانشگاهی» را در دل خود داشت و بر اساس آن به طور کلی سعی شد کاستی‌ها و بی‌توجهی‌ها به مقوله تولید علم در قالب هشدار جامعی با هدف رفع موانع موجود به مسئول دولت اعلام شود.
در همین راستا اگرچه بر طبق آخرین آمار رسمی و بین‌المللی، درصد رشد تولید علم در ایران از سال ۲۰۰۵ تا سال ۲۰۱۲ همواره با افزایش مناسبی روبرو بوده؛ به نحوی که در سال ابتدایی این رشد به میزان ۳۲.۲ درصد و در سال پایانی یعنی ۲۰۱۲ با ۳.۷ درصد همراه شده است اما بر پایه همین آمار، ایران در سال ۲۰۱۳، حدود ۲.۵ درصد رشد منفی در عرصه تولید علم داشته است و بی‌تردید همانطور که رهبر معظم انقلاب روز گذشته طی سخنرانی خود -در دیدار رؤسای دانشگاهها، مراکز و مؤسسات آموزش عالی، پارک های علم و فناوری و مراکز پژوهشی کشور- به شکل واضح و مبرهن این موضوع را مورد اشاره قرار دادند، افت علمی کشور می‌تواند زنگ خطری برای آینده کشورمان باشد و از این رو بایستی متولیان حوزه علم در بخش‌های مختلف دولتی به وظایف خود نسبت به رفع موانع توسعه علمی اهتمام بیشتری داشته باشند و ضمن تمرکززدایی از برنامه‌های کوتاه‌مدت، ساختار لازم جهت نیل به اهداف بلند مدت در حوزه تولید علم را مدنظر قرار دهند.

*موانع تولید علم در کشور
با توجه به شرایط کشور در دوران اوج‌گیری تحریم‌ها، بدیهی است که گاه برنامه‌های بلند مدت جای خود را به برنامه‌های کوتاه‌مدت و زودبازده دادند و مراکزی مانند بنگاه‌های اقتصادی به صورت پررنگ‌تری وارد عرصه شدند؛ لذا برنامه‌های کاربردی و بلندمدتی چون مراکز تولید علم به نوعی در حاشیه قرار گرفتند. بنا بر ادعای مسئولان حوزه علمی و پژوهشی کشور، برخی از پایگاه‌های مهم تولید علم در ایران با حداقل تسهیلات و حتی با امکاناتی متعلق به ۶۰ سال قبل به فعالیت خود ادامه می‌دهند که این وضعیت خود گواهی بر وجود ضعف مفرط در عرصه توجه به مراکز علمی و پژوهشی طی سال‌های اخیر است. نبود امکانات کافی، تنها گوشه‌ای از موانع موجود در عرصه پژوهش، فناوری و تولید علم است و بی‌شک جهادگران این عرصه همانطور که بارها اعلام داشته‌اند، با مشکلات متعددی روبرو هستند؛ در عین حال رفع تدریجی موانع فعلی و فراهم‌کردن امکانات لازم می‌تواند پلی محکم برای بازگشت به مسیر پیشرفت و افزایش رشد علمی کشور باشد.

*خودباوری جامعه در گرو توسعه علمی
«خود کم‌بینی» از دیگر نکات مهمی بود که رهبر معظم انقلاب در سخنرانی روز گذشته بدان اشاره داشتند. این مسئله نیز می‌تواند از همان‌دست پیامدهای بی‌توجهی به مقوله تولید علم باشد؛ کما اینکه به طور مثال دانشجویان بسیاری با گذراندن دروس دانشگاهی، بدون کسب تجربه‌های کاربردی و پایه‌ای، خود را برای ورود به بازار کسب و کار آماده می‌کنند اما به‌دلیل فقدان زیرساخت‌های لازم به لحاظ علمی و عزت نفس کافی، دچار خود کم‌بینی و عدم باور به ظرفیت‌ها می‌شوند و همین امر علاوه بر بروز گسترده بیکاری در جامعه، روحیه قشر هدف را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد و پیامدهای ناخوشایندی برای نیروی جوان به‌وجود می‌آورد. این در حالی است که در صورت توجه ویژه دولت به مقوله تولید علم می‌توان علاوه بر توسعه پایگاه‌های علمی-پژوهشی و شرکت‌های دانش‌بنیان، از بضاعت آنها در راستای اجرای برنامه‌های مهم و بنیادین نظیر اقتصاد مقاومتی بهره‌مند شد.

یادداشت از حسین مختاری